Historia wydobycia złota

Przez tysiąclecia złoto traktowane było jako jeden z najcenniejszych surowców. Poszukiwanie złota towarzyszyło rozwojowi cywilizacji - od epoki brązu, aż po czasy współczesne. Niegdyś symbol prestiżu i przymiot bogów, dziś złoto wykorzystywane jest w jubilerstwie, przemyśle oraz jako lokata kapitału. W tym artykule przypatrujemy się historii wydobycia złota.

Początki wydobycia i użytkowania złota

Żadna kultura ani okres w historii nie może zaprzeczyć, że odkrycie złota zmieniło sposób, w jaki ludzkość zaczęła postrzegać wartość. Złoto od dawna kojarzyło się z bogactwem i władzą, od starożytnego Egiptu, przez Azteków, liczne dynastie Chin, aż do greckich i rzymskich świątyń. Złoto stało się podstawą dla współczesnej gospodarki jako pewien rodzaj pieniądza, zarówno w formie złotej monety jak i sztabki, a wartość tego metalu zawsze była miarą bogactwa.

Historia złota jest niemal tak długa jak historia cywilizacji. Najstarsze dowody na obróbkę i wykorzystanie tego metalu zostały odkryte przez archeologów w pobliżu miasta Warna w Bułgaria, gdzie złoto od zawsze było ceniono za swoje wyjątkowe cechy. Wiek odkrytej starożytnej biżuterii wykonanej z kawałków złota szacuje się na 6600 lat.

Większość metali nie posiada tak unikalnych cech, jak złoto. Ze względu na swoją strukturę chemiczną, złoto było jednym z pierwszych metali, które zostały wydobyte z pokładów piasku i żwiru, gdzie występuje naturalnie w czystej formie. Złoto było bardzo cenione we wczesnych cywilizacjach z wielu powodów, w tym ze względu na swój estetyczny urok, odporność na korozję, elastyczność i wszechstronność. Wiele kultur wiedziało również, że złoto i srebro występują razem z innymi minerałami, co czyniło ten szlachetny metal jeszcze bardziej pożądanym.

Starożytne cywilizacje pozyskiwały złoto i srebro z różnych źródeł, np. z terytorium Bliskiego Wschodu. Tamtejsze kultury ceniły złoto i bogato zdobiły swoje świątynie i grobowce na cześć swoich bogów i władców.

Złoto wydobywano już w starożytnym Egipcie około 3100 r. p.n.e., a więc w okresie predynastycznym, co czyni starożytnych Egipcjan jednymi z pierwszych cywilizacji, które intensywnie eksploatowały rudę tego metalu. Chociaż dokładne początki wydobycia złota i "złotego wieku" w predynastycznym Egipcie nie są do końca znane, starożytni Egipcjanie prawie na pewno wydobywali złoto i srebro ze złóż aluwialnych.

Grobowiec Tutanchamona z 18. dynastii egipskiej, odkryty w 1922 roku przez angielskiego archeologa Howarda Cartera, jest prawdopodobnie największym odkrytym złotym skarbem w Egipcie. Wewnętrzna trumna króla Tuta, ważąca około 110,4 kilogramów (243,4 funtów), jest jednym z artefaktów wykonanych z czystego złota i była jednym z najważniejszych skarbów dla starożytnych Egipcjan.

W czasach imperium rzymskiego złoto stało się formą waluty, kiedy wprowadzony został Aureus ( łac. aurei - złoty) - złota moneta warta początkowo 25 denarów wykonanych z czystego srebra. Aureus był regularnie emitowany od I wieku p.n.e. do początków IV wieku n.e.

W 312 r. n.e. Konstantyn Wielki wprowadził inną monetę - złoty Solidus - w celu przywrócenia rzadkości i zaufania do rzymskiej waluty, która traktowana była wówczas jako finansowy kręgosłup Europy. Ustanowienie przez Konstantyna stabilnego systemu monetarnego pomogło Cesarstwu Bizantyjskiemu stać się kolejnym globalnym mocarstwem. Ale skąd pochodziło złoto używane do bicia wszystkich złotych monet? 

O tym jak inwestować w złoto przeczytasz w tym artykule. 

Jak wydobywa się złoto?

Separacja grawitacyjna 

Górnictwo aluwialne było jedną z najwcześniejszych metod wydobywania czystego złota. Zapisy historyczne wskazują, że pierwsze duże kopalnie wykorzystujące proces separacji grawitacyjnej powstały za czasów Imperium Rzymskiego około 25 r. p.n.e. Proces polega na wykorzystaniu wody w celu ekstrakcji, przenoszenia, koncentracji i odzyskiwania ciężkich minerałów ze złóż piasku i żwiru znajdujących się w osadach aluwialnych. Separacja grawitacyjna działa ponieważ złoto jest metalem o stosunkowo wysokiej gęstości, przez co opada w wodzie szybciej niż lżejsze minerały krzemianowe. Technika ta jest wykorzystywana do wydobycia złota ze złóż piasku lub żwiru, które gromadzą się w zakolach rzek czy strumieni, gdzie prąd wody zwalnia. Technika separacji grawitacyjnej złota pozostała w dużej mierze niezmieniona od czasów starożytności, chociaż dokonano oczywiście postępów w technologii wykorzystywanej do wydobycia złota w ten sposób.

Płukanie złota

W trakcie gorączki złota w XIX wieku, wielu górników poszukiwało cennego metalu za pomocą płukania. Polegało to na dodaniu znacznej ilości wody wraz z kilkoma garściami ziemi lub kamyków zawierających złoto do rondla lub patelni i ostrożnym wypłukiwaniu lżejszych osadów. Cięższy materiał, taki jak złoto pozostawał na dnie dzięki czemu można go było dalej procesować. 

Z czasem górnicy zaczęli używać urządzenia znanego jako "kołyska", które pozwalało na wydobycie większych ilości rudy niż mogło to być osiągnięte poprzez płukanie. Ta metoda polegała na umieszczeniu żwiru zawierającego złoto na perforowanej płycie żelaznej i polewaniu go wodą. Za sprawą naporu wody, mniejsze cząstki przepływały przez otwory w płycie na materiał, który rozkładał je równomiernie na ułożonych prostopadle do kołyski naciętych kawałków drewna lub żelaza. W miarę przemieszczania się materiału przez kołyskę, złoto było zatrzymywane w rowkach z których mogło być później wydobyte.

Kopalnie odkrywkowe i kopalnie podziemne

Z czasem, zapotrzebowanie na złoto stało się zbyt duże by polegać jedynie na płukaniu złota z osadów. Górnicy w Wielkiej Brytanii zaczęli więc wiercić otwory i umieszczać w nich ładunki wybuchowe w celu rozłupywania skał mogących zawierać złoto, a następnie procesowali mniejsze kawałki w celu dalszego oddzielenia złotej rudy od skał. Obecnie, nowoczesne kopalnie odkrywkowe złota zajmują ogromne obszary i korzystają z specjalistycznego sprzętu górniczego. Wydobycie odkrywkowe jest obecnie jedną z najczęściej stosowanych metod ekstrakcji złota i innych metali z ziemi.

Jeżeli złoża rudy znajdują się głęboko pod powierzchnią i wymagają usunięcia znacznej ilości skał i ziemi, wówczas muszą zostać zastosowane inne techniki. Górnictwo podziemne wymaga większych nakładów finansowych niż górnictwo odkrywkowe i wymaga specjalistycznego sprzętu, który zależy od geometrii złoża (jego rozmiaru, kształtu i kierunku). Zanim jednak rozpocznie się kopanie, należy dokonać oceny mineralizacji, wytrzymałości komponentów skalnych oraz głębokości samego złoża.

Produkcja sztucznego złota

Mało znanym faktem jest, że złoto można wytworzyć w laboratoriach, a samo sztuczne złoto może być wytworzone z innych pierwiastków. W procesie tym wykorzystuje się reakcje jądrowe i jest on tak kosztowny, że obecnie nie jest opłacalne wytwarzanie złota w ten sposób. Aby wytworzyć złoto w laboratorium, potrzebny jest materiał pierwotny - zazwyczaj jest to platyna, której atomy posiadają jeden proton mniej niż złoto, lub rtęć, która dysponuje jednym protonem więcej niż złoto.

Bombardując atomy platyny lub rtęci neutronami istnieje szansa, że wolny neutron zostanie pochłonięty przez atom platyny lub wybije jeden neutron z atomu rtęci tworząc w ten sposób atom złota. Wytworzone w ten sposób złoto jest jednak radioaktywne, co może stanowić zagrożenie dla ludzi, a przez to nie może być sprzedane jak zwykłe, naturalne złoto. Ponadto, zazwyczaj po kilku dniach rozpadu radioaktywnego, wytworzone w laboratorium złoto przestaje nim być pozbywając się zamieniając się na powrót w inne metale. Aby utrzymać integralność wytworzonego w laboratorium złota, wymagany jest reaktor jądrowy i chemiczna dekontaminacja tak pozyskanego metalu. Podsumowując: proces sztucznego wytwarzania złota jest niezwykle mało wydajny i bardzo mało prawdopodobne jest, by w najbliższym czasie stał się ekonomicznie efektywny. 

Ciekawostki na temat wydobycia złota

Gdzie znajdowane jest złoto?

Obecnie, złoto może występować w formie dużych złóż znanych jako żyły, które znaleźć można w niektórych skałach. Złoto może również być rozproszone w skorupie ziemskiej w formie brył lub pyłu. Większość żył złota powstaje, gdy gorące płyny krążą przez złotonośne skały, zabierając ze sobą jego okruchy i koncentrując je w nowych miejscach. Chemiczne różnice między tymi płynami a otaczającymi je skałami, a także fizyczne różnice pomiędzy pokładami różnych skał, tworzą wiele różnych typów złóż złota.

Bardzo prawdopodobnym jest, że złoto zostanie znalezione wraz z innymi cennymi minerałami, takimi jak kwarc czy srebro. Wiele firm górniczych, które sprzedają wydobyte złoto i srebro, sprzedaje również inne minerały.

Złoto można znaleźć również w małych strumieniach, które przepływają przez złotonośne formacje skalne. Kiedy prąd jest wystarczająco silny woda może przenieść niewielkie kawałki złota, często nazywane złotymi płatkami lub pyłem w dół swojego biegu. Kiedy złoto jest przenoszone z formacji złotonośnej w dół cieku wodnego, kawałki cennego metalu osadzają się na dnie by z biegiem czasu zostać przykrytym kolejnymi osadami takimi jak żwir czy piasek.

Największe kopalnie i złoża złota na świecie

Największe złoża złota na świecie

Gdzie znajduje się najgłębsza kopalnia złota na świecie?

Kopalnia złota Mponeng firmy AngloGold Ashanti, położona na południowy zachód od Johannesburga w Republice Południowej Afryki, jest obecnie najgłębszą kopalnią złota na świecie. Głębokość eksploatacji w kopalni Mponeng na koniec 2018 roku osiągnęła 4 kilometry poniżej powierzchni ziemi. W planach pozostaje dalsza rozbudowa kopalni, która jeszcze zwiększy głębokość wydobycia. Kopalnia ta korzysta z metody wydobycia siatkowego. Proces drążenia szybów w Mponeng rozpoczął się w 1981 roku, natomiast kompleks do przetwarzania złota oraz same szyby wydobywcze zostały oddane do użytku w 1986 roku.

Jak wygląda wypłukane złoto?

Podczas płukania złota z osadów i piasków, cenny metal ma jasny i mosiężno żółty kolor. Prostym sposobem na sprawdzenie, czy rzeczywiście mamy do czynienia ze złotem jest umieszczenie metalu w dłoni i przysłonięcie go ręką tak, by cały znajdował się w cieniu. Jeżeli kolor bryłki nie ulegnie zmianie, wówczas istnieje duże prawdopodobieństwo, że jest to prawdziwe złoto. Wypłukane złoto ma gładką, ale jednocześnie nierówną teksturę, wywołaną przez prąd wody oraz liczne zderzenia z kamieniami czy osadem na dnie. Kawałek złota będzie zawsze cięższy od kamienia o porównywalnych rozmiarach.

Jak rozpoznać fałszywe złoto?

Poszukując złota można się natknąć na "fałszywe złota" lub “złoto głupców” - piryt. Ten minerał żelaza z gromady siarczków łatwo się rozpada pod naciskiem. Bryłki lub płatki złota mają błyszczącą powierzchnię, która mieni się w świetle, ale nie błyszczy. Złoto głupców jest połyskliwe, odbija światło i tworzy efekt brokatu. Czyste złoto ma jasnożółte zabarwienie z błyszczącą, metaliczną powierzchnią.

Gorączka złota - historia

Gorączka złota to zjawisko, które występuje gdy odkrycie złota, czasem w towarzystwie innych cennych minerałów, doprowadza do nagłego napływu wielu górników i samotnych poszukiwaczy, którzy mają nadzieję na szybkie wzbogacenie się. Chociaż większość z nich nie zyskała na wydobyciu złota, to części z nich udało się zgromadzić znaczne fortuny. Najwięcej jednak zyskiwali handlarze i dostawcy sprzętu oraz usług górniczych, którzy czerpali korzyści z masowej pogoni za bogactwem. Wzrost światowych zapasów złota wynikający z tych gorączek napędzał globalną wymianę handlową i inwestycje. Historycy skrupulatnie dokumentowali masowe migracje, handel, kolonizację i wpływ na środowisko związane z gorączką złota, szczególnie tą z XIX wieku.

Odkrycie złota w Sutter’s Mill w Kalifornii w 1848 roku wywołało największy w historii nagły napływ osób poszukujących złota na konkretnym obszarze. Kalifornijska gorączka złota zachęciła ludzi z całego świata, znanych jako “forty-niners” do przyjazdu i osiedlenia się na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych. Zdaniem historyków, to właśnie ta gorączka doprowadziła do szybkiego wzrostu liczby ludności w Kalifornii oraz jej ostatecznego przyjęcia do unii w 1850 roku.

Gorączka złota w Porcupine w okolicy Timmins, Ontario, była z kolei najbardziej udaną gorączką złota w Ameryce Północnej, jednak wymagała znacznie szerzej zakrojonych operacji górniczych i drogiego, specjalistycznego sprzętu do wydobycia. Chociaż swój szczyt osiągnęła w latach 40. i 50. XX wieku, ta gorączka trwa nadal, a jej efektem jest wydobycie ponad 200 milionów uncji złota. Inne znaczące gorączki złota miały miejsce w XIX wieku w krajach takich jak Australia, Nowa Zelandia, Brazylia, Chile, RPA czy Kanada.

Przyszłość wydobycia złota

NASA potwierdza, że złoto jest "krytycznie strategicznym zasobem" w procesie podboju kosmosu. Wiele satelitów posiada arkusze mylaru pokryte złotem, które osłaniają ich instrumenty przed ciepłem słońca. Cienka warstwa złota wykorzystywana jest również w wizjerach hełmu astronauty, skutecznie odbijając i rozpraszając promienie słońca. Mikroelektronika satelitów również polega na komponentach zrobionych ze złota ze względu na charakterystyczną odporność na korozję oraz brak działania statycznego tego metalu.

Złote El Dorado w Kosmosie?

Jak się okazuje, w kosmosie dryfuje ogromna asteroida zawierająca kolosalne ilości złota i innych rzadkich metali. Asteroida Psyche - którą można znaleźć między Marsem a Jowiszem - w przeciwieństwie do większości skalisto-lodowych asteroid, jest złożona z rud metali takich jak złoto, żelazo czy nikiel. Szacunkowa wartość wszystkich tych metali wynosi około 700 kwintylionów dolarów. Gdyby to bogactwo zostało równo podzielone między 7,6 miliardów mieszkańców Ziemi, każdy otrzymałby około 92 miliardy dolarów.

Bezzałogowy statek kosmiczny NASA ma wyruszyć w kierunku Psyche pod koniec 2023 roku, aby zbadać liczącą około 140 mil średnicy asteroidę, która jest jednym z najważniejszych obiektów w pasie asteroid. Nie liczcie jednak już tych miliardów dolarów pochodzących z Psyche. Eksperci są zdania, że dzielą nas jeszcze dziesięciolecia od komercyjnego wydobycia złota i innych rzadkich metali w przestrzeni kosmicznej, ponieważ obecny stan nauki i technologii nie jest jeszcze wystarczający.

Powrót na Księżyc

Podczas misji NASA w 2009 roku, rakieta uderzyła w Księżyc, a drugi statek kosmiczny przeanalizował miejsce upadku ujawniając przy tym, że powierzchnia Księżyca skrywa  w sobie różne pierwiastki, takie jak na przykład złoto, srebro czy rtęć. Niemniej jednak, również i w tym przypadku - komercyjne wydobycie metali szlachetnych czy innych pierwiastków z powierzchni naszego naturalnego satelity pozostaje pieśnią przyszłości. Niemniej jednak, będzie to z pewnością nowa era w górnictwie - nie tylko dla USA, ale również dla wielu innych krajów.