Kontrakty CFD są złożonymi instrumentami i wiążą się z dużym ryzykiem szybkiej utraty środków pieniężnych z powodu dźwigni finansowej. 71% rachunków inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne w wyniku handlu kontraktami CFD u niniejszego dostawcy CFD. Zastanów się, czy rozumiesz, jak działają kontrakty CFD, i czy możesz pozwolić sobie na wysokie ryzyko utraty pieniędzy.
Kontrakty CFD są złożonymi instrumentami i wiążą się z dużym ryzykiem szybkiej utraty środków pieniężnych z powodu dźwigni finansowej. 71% rachunków inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne w wyniku handlu kontraktami CFD u niniejszego dostawcy CFD. Zastanów się, czy rozumiesz, jak działają kontrakty CFD, i czy możesz pozwolić sobie na wysokie ryzyko utraty pieniędzy.
Akcje i fundusze ETF to częsty wybór wielu inwestorów - zarówno tych, którzy dopiero zaczynają swoją przygodę z inwestowaniem, jak i tych bardziej zaawansowanych. Jednak budowa portfolio z akcji i ETF-ów może przysporzyć trudności nawet najlepszym. Dzięki lekturze tego artykułu dowiesz się jak właściwie zbudować portfel inwestycyjny korzystając z akcji najciekawszych spółek i funduszy ETF.
Akcje czy fundusze ETF to popularny wybór zarówno początkujących, jak i tych bardziej zaawansowanych inwestorów. Właściwie stworzony portfel inwestycyjny złożony z akcji i funduszy ETF może generować atrakcyjne przepływy pieniężne na naszym koncie i stanowić fundament pod spokojną emeryturę lub spełnienie indywidualnych celów i marzeń. Tylko na co zwrócić uwagę budując portfel inwestycyjny? W jaki sposób podejść do kwestii ryzyka oraz o czym pamiętać? W tym artykule przedstawiamy kluczowe elementy pozwalające na stworzenie swojego własnego portfela inwestycyjnego złożonego z akcji i funduszy ETF.
Kluczowe wnioski
Portfel inwestycyjny powinien być odpowiednio zdywersyfikowany co oznacza, że musi składać się z wielu różnych klas aktywów. Pozwoli to zarówno ograniczyć ryzyko inwestycyjne jak i zoptymalizować potencjalną stopę zwrotu.
Tworząc swój portfel inwestycyjny, inwestor powinien określić swój horyzont i cele inwestycyjne, poziom tolerancji na ryzyko oraz poziom wiedzy rynkowej. Pozwoli to na odpowiednie dopasowanie aktywów i zoptymalizowanie podejmowanego ryzyka.
Portfel inwestycyjny powinien być odpowiednio zarządzany. Obejmuje to zarówno jego regularne równoważenie jak i działania służące maksymalizacji potencjalnej stopy zwrotu.
Nawet najlepiej zdywersyfikowany portfel inwestycyjny nie jest pozbawiony ryzyka. Należy pamiętać, że inwestowanie zawsze wiąże się z ryzykiem, a im jest ono wyższe, tym na wyższą stopę zwrotu z portfela inwestycyjnego mogą liczyć inwestorzy.
Podstawy tworzenia portfela inwestycyjnego
Źródło: Adobe Stock Photos
Aby stworzyć portfel inwestycyjny, warto na początku rozważyć jakie aktywa zamierzamy w nim umieścić. Najczęstszymi składowymi portfeli inwestycyjnych są:
akcje
surowce
obligacje
fundusze ETF
gotówka
Kluczowym elementem budowy każdego portfela inwestycyjnego jest odpowiednia dywersyfikacja. Co to takiego? Dywersyfikacja portfela to strategia takiego rozłożenia kapitału na różne klasy aktywów, który ma na celu minimalizację całkowitego ryzyka inwestycji. Dzięki dywersyfikacji, spadek wartości jednego instrumentu nie będzie rzutował na ostateczną stopę zwrotu z portfela, ponieważ inny jego element w tym samym czasie zyska na wartości. Włączenie do swojego portfela inwestycyjnego akcji różnych spółek, surowców czy funduszy ETF (które już same w sobie są dostatecznie zdywersyfikowane) pozwoli na minimalizację ryzyka utraty kapitału. Oczywiście, nie usunie całkowicie takiego ryzyka, a kluczowe znaczenie ma również zrozumienie korelacji pomiędzy różnymi klasami aktywów.
Zdefiniuj swoje cele inwestycyjne
Planując wakacje, warto rozpocząć od wyznaczenia celu naszej podróży. Nie inaczej jest w przypadku inwestowania. Posiadanie jasnego celu inwestycyjnego ma kluczowe znaczenie w budowie portfela inwestycyjnego oraz określeniu postępów. Dobrze zdefiniowany cel inwestycyjny nie tylko pomoże w doborze aktywów do portfolio, ale również może stanowić odpowiednią motywację do kontynuacji inwestowania - zwłaszcza w momentach spadków czy paniki na rynku.
Określi ile chciałbyś zarobić pieniędzy i w jakim okresie. Bądź przy tym racjonalny, ponieważ zarobienie na inwestycjach 1 000 000 złotych w ciągu roku jest mało prawdopodobne. Mając do dyspozycji historyczne stopy zwrotu np. z indeksów giełdowych możesz obliczyć przybliżony czas jakiego będziesz potrzebował do spełnienia zakładanego celu. Jasne wyznaczenie celu inwestycyjnego pozwoli ci w lepszy sposób dobrać aktywa do swojego portfela inwestycyjnego oraz będzie stanowić kierunkowskaz dla twoich inwestycji.
Oceń swój poziom tolerancji na ryzyko
Dla niektórych przejażdżka kolejką górską może być ciekawym sposobem na spędzenie popołudnia, podczas gdy inni na myśl o takiej aktywności dostaną dreszczy. Każdy z nas jest inny i inaczej reaguje na ryzyko. Dla niektórych spadek wartości portfela inwestycyjnego o 10% będzie nic nie znaczącą fluktuacją, podczas gdy inni mogą postrzegać to jako niewyobrażalną katastrofę. Tolerancja na ryzyko odzwierciedla emocjonalną zdolność do radzenia sobie ze zmiennością na rynku. Określa, jak komfortowo czujesz się z potencjalnymi stratami.
Kluczowe czynniki, które należy wziąć pod uwagę przy określaniu swojej tolerancji na ryzyko, obejmują:
Twój wiek
Twoje zarobki oraz kapitał jakim dysponujesz
Cele inwestycyjne
Indywidualne cechy osobowości
Zrozumienie swojej tolerancji na ryzyko pomaga w dokonywaniu świadomych wyborów inwestycyjnych i trzymaniu się wybranej strategii inwestycyjnej w obliczu wahań rynkowych. Jeśli jesteś w stanie zaakceptować wyższe ryzyko utraty swoich środków, możesz zostać nagrodzony wyższą stopą zwrotu.
Wyznacz horyzont inwestycyjny
Czas jest fundamentalnym czynnikiem w inwestowaniu. Horyzont inwestycyjny odgrywa istotną rolę w budowie portfela inwestycyjnego ponieważ pozwala w lepszy sposób dobierać jego składowe. Portfel inwestycyjny osoby inwestującej z myślą o wcześniejszej emeryturze lub studiach swojego dziecka różnić będzie się od portfela inwestycyjnego osoby, która za rok planuje kupić nowy samochód.
Inwestorzy o dłuższym horyzoncie czasowym mogą pozwolić sobie na większe ryzyko. Mogą dostosować swoją alokację aktywów tak, aby obejmowała większy udział akcji lub inwestycji o wyższym poziomie ryzyka, które oferują potencjał wyższych zwrotów, ale mogą doświadczać wyższej krótkoterminowej zmienności. Inwestorzy długoterminowi mogą z kolei polegać na wieloletnich trendach rynkowych wybierając aktywa o niższym profilu ryzyka.
Alokacja aktywów w portfelu inwestycyjnym
Źródło: Adobe Stock Photos
Znając już swoje cele finansowe, horyzont inwestycyjny oraz rozumiejąc poziom swojej tolerancji na ryzyko możesz przystąpić do alokacji aktywów w portfelu inwestycyjnym. Pamiętając o dywersyfikacji, zacznij badać poszczególne rynki, sektory i branże dobierając do portfela aktywa o najlepszych perspektywach.
Równowaga pomiędzy wzrostem a bezpieczeństwem
Budując swój portfel inwestycyjny nie warto kierować się wyłącznie poziomem potencjalnej stopy zwrotu. Należy pamiętać również o ryzyku, dlatego dobierając aktywa do portfela warto poświęcić trochę uwagi bardziej “bezpiecznym” opcjom inwestycyjnym. Uwzględnienie w portfelu inwestycyjnym obligacji skarbowych pozwoli na uzyskanie bardziej stabilnych zwrotów oraz obniży ogólny poziom ryzyka. Z drugiej strony, dodanie do portfela akcji spółek wzrostowych (na przykład akcji spółek z sektora technologii) zwiększy szanse na uzyskanie zadowalającej stopy zwrotu, przy jednoczesnym wzroście ogólnego poziomu ryzyka. Kluczową kwestią pozostaje odpowiednia dywersyfikacja i taki podział kapitału, który maksymalizuje potencjalną stopę zwrotu z portfela przy akceptowalnym poziomie ryzyka.
Równowaga pomiędzy potencjałem zysku a bezpieczeństwem portfela inwestycyjnego będzie zmieniać się w czasie. Zmianom ulegać będzie nie tylko profil inwestora (jego wiek i związany z tym poziom tolerancji na ryzyko czy cele inwestycyjne) ale i sam rynek. Zmienność, a przez to również i poziom ryzyka, niektórych aktywów może zmienić się w czasie, dlatego kluczowe pozostaje regularne monitorowanie portfela inwestycyjnego.
Ustalenie odpowiednich proporcji
Źródło: Adobe Stock Photos
Ustalenie proporcji aktywów w portfelu inwestycyjnym to kluczowy etap alokacji. Dokupując do portfela akcje, obligacje, fundusze ETF czy inne aktywa, inwestor musi mieć na względzie swoje cele i horyzont inwestycyjny czy poziom tolerancji na ryzyko - proporcje zakupionych aktywów powinny więc odzwierciedlać indywidualne potrzeby inwestora.
Na przykład, osoba młoda, posiadająca długi horyzont inwestycyjny, może zdecydować się na agresywną strategię, w której dominować będą akcje (np. 80%), ponieważ oferują one wyższy potencjał zysku, mimo relatywnie wyższego poziomu ryzyka. Z kolei inwestor bliski emerytury, który priorytetowo traktuje bezpieczeństwo kapitału, powinien zdecydować się na bardziej konserwatywną alokację, tworząc swój portfel inwestycyjny np. w 60% z obligacji i 40% akcji lub zdywersyfikowanych funduszy ETF.
Dobrze zrównoważony portfel może również uwzględniać surowce, takie jak złoto, które działają jako zabezpieczenie przed inflacją oraz gotówkę, która zapewnia płynność na wypadek nagłego pojawienia się okazji inwestycyjnych. Kluczowe jest, aby proporcje aktywów odpowiadały nie tylko bieżącej sytuacji finansowej, ale także zmieniającym się warunkom rynkowym i życiowym inwestora. Dla lepszej kontroli ryzyka można podzielić portfel na części – na przykład portfel główny skupiony na długoterminowych celach oraz portfel przeznaczony na bardziej ryzykowne, krótkoterminowe inwestycje.
Wybór odpowiednich instrumentów inwestycyjnych
Tak jak stolarz ma skrzynkę pełną narzędzi przeznaczonych do różnych zadań, tak inwestor ma do dyspozycji różne instrumenty inwestycyjne. Wśród instrumentów, które warto posiadać w swoim portfelu inwestycyjnym wymienić można:
Fundusze ETF
Fundusze ETF to popularny element wielu portfeli inwestycyjnych, który pozwala na łatwe i efektywne zdywersyfikowanie kapitału. Dzięki temu, że ETF-y odzwierciedlają wyniki wybranych indeksów giełdowych, sektorów czy surowców, inwestorzy mogą uzyskać ekspozycję na różnorodne rynki bez konieczności kupowania pojedynczych aktywów. Fundusze ETF charakteryzują się niskimi kosztami zarządzania oraz (zazwyczaj) wysoką płynnością, co czyni je atrakcyjnym wyborem zarówno dla początkujących, jak i doświadczonych inwestorów. Włączenie ETF-ów do portfela pomaga zminimalizować ryzyko i zwiększyć potencjał długoterminowych zysków.
Akcje
Akcje pojedynczych spółek giełdowych to istotny element portfela inwestycyjnego, który pozwala inwestorom bezpośrednio uczestniczyć w wynikach finansowych wybranych firm. Inwestowanie w akcje daje możliwość uzyskania wyższych zwrotów niż w przypadku wielu funduszy ETF, szczególnie w przypadku dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstw. Dzięki starannemu wyborowi spółek można skoncentrować portfel na sektorach lub rynkach o wysokim potencjale wzrostu. Jednak inwestowanie w akcje wiąże się z większym poziomem ryzyka niż inwestowanie w fundusze ETF, dlatego kluczowe jest przeprowadzenie dokładnej analizy wybranych spółek oraz regularne monitorowanie sytuacji rynku.
Portfel inwestycyjny i zmienność rynkowa
Zmienność rynkowa odgrywa kluczową rolę w procesie budowania i nadzorowania portfela inwestycyjnego, wpływając na decyzje dotyczące alokacji aktywów i strategii zarządzania ryzykiem. Zmienność jako miara wahań cen aktywów w określonym czasie często służy jako wskaźnik poziomu ryzyka na rynku i może być postrzegana zarówno jako zagrożenie, jak i okazja.
Aby złagodzić skutki zmienności, zaleca się inwestowanie długoterminowe. Dane historyczne wskazują, że w długim terminie, rynki akcji mają tendencję do wzrostu, co powinno przełożyć się na wyniki portfela inwestycyjnego inwestora. Oczywiście, wyniki z przeszłości nie mogą być pewnym wskaźnikiem na przyszłość, jednak w długim horyzoncie czasowym zmienność może okazać się sojusznikiem, umożliwiając dokonywanie zakupów po niższych cenach i budowanie portfela w oparciu o bardziej korzystne wyceny.
Rebalancing, czyli jak dbać o swój portfel inwestycyjny
Rebalancing odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu odpowiedniej struktury portfela inwestycyjnego poprzez regularne dostosowywanie proporcji aktywów w portfelu do pierwotnych założeń strategii. Na przykład, jeśli inwestor początkowo planował poświęcenie 60% kapitału na inwestycję w akcje i 40% na fundusze ETF, ale wskutek wzrostów na rynku akcji ich udział wzrósł do 70%, rebalancing pozwala na sprzedaż części akcji i ponowne zainwestowanie w ETF-y. Dzięki temu inwestor może kontrolować poziom ryzyka i uniknąć nadmiernej ekspozycji na bardziej zmienne aktywa. Proces ten umożliwia również realizację zysków z aktywów, które zyskały na wartości, i ich reinwestowanie w te, które są bardziej atrakcyjnie wycenione.
Rebalancing wspiera długoterminową stabilność portfela, a także pomaga inwestorom trzymać się wcześniej ustalonej strategii, co jest szczególnie ważne w zmiennych warunkach rynkowych. Regularna korekta portfela pozwala więc na lepsze zarządzanie ryzykiem i zwiększenie efektywności inwestycji.
Podsumowanie
Budowa portfela inwestycyjnego to proces wymagający określenia indywidualnych celów, oceny własnej tolerancji na ryzyko oraz wyboru odpowiednich instrumentów, takich jak np. akcje czy ETF-y. Kluczowe znaczenie w tym procesie odgrywają właściwa alokacja aktywów oraz regularne monitorowanie i dostosowywanie struktury portfela, aby zachować jego równowagę i zgodność z przyjętą strategią. Dzięki świadomemu podejściu i korzystaniu z technik, takich jak rebalancing czy dywersyfikacja, można nie tylko ograniczyć ryzyko, ale również zwiększyć szanse na długoterminowy sukces inwestycyjny.
Inwestowanie to krok w stronę większej kontroli nad własnymi finansami i budowania przyszłości zgodnej z własnymi oczekiwaniami. Dlatego warto zacząć od podstaw i stworzyć własny portfel inwestycyjny, dopasowany do indywidualnych celów i możliwości.
Portfel inwestycyjny to zbiór aktywów finansowych, w które inwestor ulokował swoje środki, w celu osiągnięcia określonych celów finansowych. Może obejmować różnorodne instrumenty, takie jak akcje, obligacje, fundusze ETF, surowce, nieruchomości czy gotówkę. Kluczowym celem portfela inwestycyjnego jest zarządzanie ryzykiem i maksymalizacja potencjalnych zysków poprzez odpowiednią alokację aktywów.
Podczas tworzenia portfela inwestycyjnego zwróć uwagę na cele, tolerancję ryzyka, horyzont czasowy i dywersyfikację aktywów. Ważne są też alokacja kapitału między różne klasy aktywów, kontrola kosztów, regularny rebalancing i analiza rynkowa. Dopasuj strategię do swoich potrzeb i warunków rynkowych.
Ta publikacja handlowa jest informacyjna i edukacyjna. Nie jest rekomendacją inwestycyjną ani informacją rekomendującą lub sugerującą strategię inwestycyjną. W materiale nie sugerujemy żadnej strategii inwestycyjnej ani nie świadczymy usługi doradztwa inwestycyjnego.
Materiał nie uwzględnia indywidualnej sytuacji finansowej, potrzeb i celów inwestycyjnych klienta. Nie jest też ofertą sprzedaży ani subskrypcji. Nie jest zaproszeniem do nabycia, reklamą ani promocją jakichkolwiek instrumentów finansowych.
Publikację handlową przygotowaliśmy starannie i obiektywnie. Przedstawiamy stan faktyczny znany autorom w chwili tworzenia dokumentu. Nie umieszczamy w nim żadnych elementów oceniających. Informacje i badania oparte na historycznych danych lub wynikach oraz prognozy nie stanowią pewnego wskaźnika na przyszłość.
Nie odpowiadamy za Twoje działania lub zaniechania, zwłaszcza za to, że zdecydujesz się nabyć lub zbyć instrumenty finansowe na podstawie informacji z tej publikacji handlowej. Nie odpowiadamy też za szkody, które mogą wynikać z bezpośredniego czy też pośredniego wykorzystania tych informacji.
Inwestowanie jest ryzykowne. Inwestuj odpowiedzialnie.
Używamy plików cookies, żeby strona działała prawidłowo, była wygodna w obsłudze i lepiej dopasowana do Twoich potrzeb. Dzięki nim możemy mierzyć skuteczność treści i reklam, analizować, kto odwiedza naszą stronę, oraz wyświetlać spersonalizowane reklamy. Klikając „Zaakceptuj wszystkie”, zgadzasz się na ich umieszczenie wszystkich naszych plików cookies w twoim urządzeniu oraz ich używanie przez nas. Więcej informacji o tym jak przetwarzamy dane znajduje się w naszej Polityce cookies
Używamy plików cookies, żeby strona działała prawidłowo, była wygodna w obsłudze i lepiej dopasowana do Twoich potrzeb. Dzięki nim możemy mierzyć skuteczność treści i reklam, analizować, kto odwiedza naszą stronę, oraz wyświetlać spersonalizowane reklamy. Klikając „Zaakceptuj wszystkie”, zgadzasz się na ich umieszczenie wszystkich naszych plików cookies w twoim urządzeniu oraz ich używanie przez nas. Więcej informacji o tym jak przetwarzamy dane znajduje się w naszej Polityce cookies
Używamy plików cookie
Klikając "Akceptuję wszystkie" zgadzasz się na zapisanie plików cookie na swoim urządzeniu, dzięki czemu pomagasz nam w ulepszeniu korzystania z naszej strony, analizowanie jej użycia oraz wspierasz nasze działania marketingowe.
W tej grupie znajdują się ciasteczka, które są niezbędne do działania naszej strony. Te pliki odpowiadają za takie funkcjonalności jak wybór języka, dystrybucję ruchu czy utrzymanie sesji użytkownika. Nie można ich wyłączyć.
Nazwa ciasteczka
Opis
SERVERID
userBranchSymbol
Czas ekspiracji:
1 dzień
adobe_unique_id
Czas ekspiracji:
364 dni
SESSID
Czas ekspiracji:
1 dzień
test_cookie
Czas ekspiracji:
1 godzina
__hssc
Czas ekspiracji:
1 godzina
__cf_bm
Czas ekspiracji:
1 godzina
leavingBranchPopup
countryIsoCode
intercom-id-iojaybix
Czas ekspiracji:
270 dni
intercom-session-iojaybix
Czas ekspiracji:
6 dni
intercom-device-id-iojaybix
Czas ekspiracji:
270 dni
TS5b68a4e1027
xtbCookiesSettings
Czas ekspiracji:
364 dni
xtbLanguageSettings
Czas ekspiracji:
364 dni
userPreviousBranchSymbol
Czas ekspiracji:
364 dni
_vis_opt_test_cookie
__cfruid
_cfuvid
Korzystamy z narzędzi, które pozwalają nam analizować używanie strony. Dzięki tym informacjom jesteśmy w stanie usprawniać nasz serwis.
Nazwa ciasteczka
Opis
_gid
Czas ekspiracji:
1 dzień
_gaexp
Czas ekspiracji:
85 dni
_gat_UA-25554897-1
Czas ekspiracji:
1 godzina
_gat_UA-121192761-1
Czas ekspiracji:
1 godzina
_ga_CV5LC4X16X
Czas ekspiracji:
729 dni
_ga_CBPL72L2EC
Czas ekspiracji:
729 dni
AnalyticsSyncHistory
Czas ekspiracji:
29 dni
_ga
Czas ekspiracji:
729 dni
__hstc
Czas ekspiracji:
179 dni
__hssrc
ln_or
Czas ekspiracji:
1 dzień
_vwo_uuid_v2
Czas ekspiracji:
365 dni
_ga_TC79BEJ20L
Czas ekspiracji:
729 dni
_vwo_uuid
Czas ekspiracji:
365 dni
_vwo_ds
Czas ekspiracji:
29 dni
_vwo_sn
Czas ekspiracji:
1 godzina
_vis_opt_s
Czas ekspiracji:
99 dni
_gcl_au
Czas ekspiracji:
89 dni
_vis_opt_test_cookie
W tej grupie znajdują się ciasteczka, które wykorzystywane są do wyświetlania reklam o tematyce, która Cię interesuje. Pozwalają nam one również monitorować nasze działania marketingowe oraz mierzyć ich skuteczność.
Nazwa ciasteczka
Opis
MUID
Czas ekspiracji:
389 dni
_omappvp
Czas ekspiracji:
3998 dni
_omappvs
Czas ekspiracji:
1 godzina
_uetsid
Czas ekspiracji:
1 dzień
_uetvid
Czas ekspiracji:
389 dni
_fbp
Czas ekspiracji:
89 dni
fr
Czas ekspiracji:
89 dni
lang
muc_ads
Czas ekspiracji:
729 dni
_ttp
Czas ekspiracji:
389 dni
_tt_enable_cookie
Czas ekspiracji:
389 dni
hubspotutk
Czas ekspiracji:
179 dni
li_sugr
Czas ekspiracji:
89 dni
YSC
VISITOR_INFO1_LIVE
Czas ekspiracji:
179 dni
VISITOR_PRIVACY_METADATA
Czas ekspiracji:
179 dni
guest_id_marketing
Czas ekspiracji:
729 dni
guest_id_ads
Czas ekspiracji:
729 dni
guest_id
Czas ekspiracji:
729 dni
IDE
Czas ekspiracji:
389 dni
MSPTC
Czas ekspiracji:
389 dni
Ciasteczka z tej grupy przechowują Twoje preferencje i ustawienia, tak by przy powrocie na stronie były już zapisane.
Nazwa ciasteczka
Opis
UserMatchHistory
Czas ekspiracji:
29 dni
bcookie
Czas ekspiracji:
364 dni
lidc
Czas ekspiracji:
1 dzień
personalization_id
Czas ekspiracji:
729 dni
lang
bscookie
Czas ekspiracji:
364 dni
li_gc
Czas ekspiracji:
179 dni
Ta strona używa plików cookies. Pliki cookie to pliki przechowywane w przeglądarce i używane przez większość witryn internetowych w celu spersonalizowania korzystania z Internetu. Więcej informacji znajdziesz w naszej Polityce cookies Możesz zarządzać plikami cookie, klikając „Ustawienia”. Jeśli wyrażasz zgodę na używanie przez nas plików cookie, kliknij „Akceptuję wszystkie”.
Zmień region lub język
Wybrany kraj zamieszkania nie jest obsługiwany. Proszę wybrać inny kraj.