Hai năm chiến tranh ở Ukraine. Thế giới đã thay đổi như thế nào?

Cách đây đúng hai năm vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, Nga đã phát động một cuộc tấn công toàn diện vào Ukraine. Sau hai năm chiến tranh, tình hình chiến sự hiện tại ở miền đông dường như đã trở thành chuyện thường ngày ở các nước phương Tây, mặc dù đối với Ukraine đây vẫn là một cuộc chiến đấu khó khăn cho lãnh thổ của mình, giống như trong vài tháng qua. Những gì đã thay đổi trên thế giới kể từ ngày 24 tháng 2 năm 2022? Tình trạng hiện tại của thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường hàng hóa ra sao? Thế giới có còn sẵn lòng giúp đỡ Ukraine không? Sự thay đổi quyền lực ở Mỹ có thể ảnh hưởng đến viện trợ quân sự cho Ukraine như thế nào?

Chiến sự Nga - Ukraine, tổn thất cho tất cả

Cuộc xung đột vũ trang vốn được Nga dự đoán sẽ kết thúc với sự đầu hàng của Ukraine chỉ trong vài chục giờ đầu tiên của cuộc tấn công, nhưng giờ đã kéo dài sang năm thứ 2. Trong hai năm qua, nền kinh tế Ukraine đã phải chịu thiệt hại đáng kể, nhưng tác động của nó cũng lan rộng ra toàn thế giới. Theo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Xã hội Quốc gia, GDP của Nga đã giảm hơn 11% do cuộc chiến trong hai năm 2022 và 2023. Đối với Ukraine, thiệt hại này lên tới vài chục phần trăm. Tuy nhiên, tác động toàn cầu lại rất hạn chế, chỉ khoảng 1%. Khu vực Eurozone bị ảnh hưởng nặng hơn, với mức thiệt hại là 1,2% và 1,5% trong hai năm trước.

Cuộc xung đột đã dẫn đến sự gián đoạn nhiều tuyến thương mại, nhưng quan trọng hơn cả là nó gây ra giá cả hàng hoá bị lạm phát đáng kể. Nga là nhà sản xuất và xuất khẩu lớn các mặt hàng như dầu, khí đốt tự nhiên, lúa mì, ngô, nhôm, paladium và phân bón. Việc tạm thời không tiếp cận được thị trường Nga, một phần do các lệnh trừng phạt, đã khiến giá cả tăng vọt lên đến hàng trăm phần trăm trong nhiều trường hợp. Điều này tất nhiên đã thúc đẩy lạm phát, vốn đã phản ứng với dòng vốn lớn từ chính phủ và ngân hàng trung ương sau đại dịch. Tác động của cuộc chiến giữa Nga và Ukraine có thể đã góp phần tăng lạm phát toàn cầu năm 2022 khoảng 1,8% và 0,9% trong năm 2023. Xét về khoảng cách địa lý, các nước châu Âu là những quốc gia bị ảnh hưởng nhiều nhất. Việc không tiếp cận được nguồn năng lượng giá rẻ từ Nga đã dẫn đến sự tăng giá đáng kể ở Ba Lan, Slovakia, Cộng hòa Séc, Hungary và các nước vùng Baltic. Cuối cùng, nguồn cung cấp của Nga đã được thay thế bằng các nguồn cung khác, nhưng tình hình này không còn cách nào khác ngoài việc đa dạng hóa nguồn cung và tăng cường an ninh năng lượng trong tương lai.

Thị trường hàng hóa đã ổn định trở lại cùng với lạm phát

Giá hàng hóa đã ổn định tương đối nhanh chóng, bất chấp những lo ngại về nguồn cung sẵn có. Dầu thô duy trì trên mức 100 USD/thùng từ tháng 2 đến tháng 6, nhưng việc xuất khẩu của Nga giảm không đáng kể (chỉ chuyển hướng sang thị trường châu Á) và việc tìm kiếm nguồn cung thay thế của châu Âu đã dẫn đến giá dầu giảm 50% từ đỉnh năm 2022 xuống mức đáy năm 2023. Tình hình tương tự cũng xảy ra với lúa mì. Thỏa thuận với Nga về xuất khẩu lúa mì Ukraine bằng đường biển cho phép mở rộng sang các thị trường khác và chuyển sang vận chuyển đường bộ, mặc dù điều này dẫn đến nhiều vấn đề cho nông dân châu Âu buộc phải cạnh tranh với lúa mì Ukraine và các sản phẩm nông nghiệp khác. Do vận tải đường bộ đắt hơn nhiều so với vận tải đường biển, nên các sản phẩm nông nghiệp từ Ukraine chỉ được bán ở các nước láng giềng. Việc này gây ra khó khăn khi các nước muốn vừa bảo vệ lợi ích của mình, vừa tiếp tục hỗ trợ Ukraine chống lại Nga.

Tình hình đối với khí đốt phức tạp hơn nhiều so với dầu mỏ. Khí đốt của Nga chủ yếu được vận chuyển đến các nước châu Âu thông qua đường ống, nên việc từ bỏ nguồn tài nguyên này không phải là chuyện một sớm một chiều. Chỉ vài năm trước, Đức còn thúc đẩy chuyển đổi năng lượng, ưu tiên sử dụng khí đốt đặc biệt là khí đốt từ Nga. Hiện tại, Đức đang đối mặt với tình trạng nền kinh tế trì trệ, một phần do sự phát triển năng động trong quá khứ dựa vào nguyên liệu giá rẻ của Nga, nhưng nay những nguyên liệu đó đang trở nên khan hiếm.

Giá khí đốt tự nhiên ở châu Âu đang trở lại mức trước đại dịch covid. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là chúng đã tăng vào năm 2021 khi Nga đe dọa đình chỉ nguồn cung sang châu Âu. Giờ đây, việc thiếu khí đốt của Nga ở châu Âu không còn là vấn đề nghiêm trọng nữa. Nguồn: Bloomberg Finance LP, XTB

Mặc dù vậy, Châu Âu đã chuyển hướng sang khí đốt hóa lỏng (LNG) và giá đang dần tiến về mức trước đại dịch, điều này liên quan đến sự cạnh tranh gia tăng trên thị trường khí đốt hóa lỏng. Châu Âu vẫn nhập khẩu khí đốt từ Nga dưới dạng LNG, nhưng chủ yếu từ các công ty tư nhân và với số lượng hạn chế, mặc dù dự kiến việc nhập khẩu này cũng sẽ chấm dứt trong thời gian tới. Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là việc không tiếp cận được thị trường dầu mỏ của châu Âu đã gây thiệt hại nặng nề cho Nga, mặc dù Nga đã tìm được các thị trường khác để thay thế. Thường xuyên xảy ra tình trạng chuyển tải, thay đổi cờ quốc gia hoặc đơn giản là bán các sản phẩm dầu mỏ từ những điểm đến trước đây không tồn tại. Cần lưu ý rằng nhiên liệu từ Ấn Độ hiện đang cung cấp cho châu Âu. Đồng thời, các nhà sản xuất châu Âu đã tăng đáng kể xuất khẩu sang Kazakhstan và các quốc gia khác thuộc Liên Xô cũ. Thật khó để nói rằng việc này không liên quan đến các lệnh trừng phạt.

Mỹ chuyển hướng đến những nơi khác

Trong hai năm qua, thế giới đã quen dần với cuộc xung đột Nga-Ukraine. Tuy nhiên, không phải ai cũng sẵn sàng tiếp tục đóng góp cho cuộc xung đột này, ngay cả khi nó có nguy cơ lan sang các quốc gia khác. Ngay trước khi cuộc xung đột bùng nổ, sự quan tâm của Mỹ đối với châu Âu đã giảm bớt và họ bắt đầu hướng sự chú ý nhiều hơn đến khu vực Đài Loan. Ngoài ra, tình hình Trung Đông hiện tại cũng là một mối lo ngại, không chỉ liên quan đến xung đột giữa Israel và Hamas, mà còn do các cuộc tấn công của phiến quân Houthi (được Iran hậu thuẫn) nhằm vào các tàu buôn. Trong bối cảnh này, nếu tình hình leo thang ngày càng căng thẳng hơn nữa, thị trường dầu mỏ có thể trở nên biến động hơn nhiều so với thời điểm xảy ra cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine.

Tiếp tục lệnh trừng phạt, nhưng viện trợ bị đình chỉ

Nga phần lớn bị cô lập khỏi hệ thống tài chính toàn cầu và nhiều tài sản nước ngoài đã bị đóng băng. Các nỗ lực đang được tiến hành để thu giữ số tiền này và phân bổ chúng cho việc tái thiết Ukraine, nhưng do tình hình pháp lý phức tạp, vì vậy tình trạng này chắc chắn sẽ là một quá trình khó khăn và kéo dài.

Trong khi đó, tình hình hiện tại trên chiến tuyến đã rơi vào bế tắc, mặc dù cũng có báo cáo về những khó khăn đáng kể của Ukraine do thiếu trang thiết bị quân sự. Thượng viện Mỹ đã thông qua dự luật trị giá 95 tỷ USD, một phần lớn nhằm hỗ trợ Ukraine, Israel và Đài Loan. Tuy nhiên, Chủ tịch Hạ viện đã quyết định cho các nghị sĩ nghỉ phép hai tuần và hiện tại các khoản tài trợ đang bị tạm hoãn, tất nhiên điều này liên quan đến những toan tính chính trị. Cuối cùng, các khoản tài trợ này sẽ được giải ngân và điều đó sẽ dẫn đến tổng viện trợ của Mỹ tăng lên 170 tỷ USD, mặc dù kể từ khi đảng Cộng hòa chiếm đa số tại Hạ viện vào tháng 1 năm 2023, chưa có gói viện trợ lớn nào được phê duyệt cho Ukraine. Điều này dẫn chúng ta đến câu hỏi: điều gì sẽ xảy ra nếu Donald Trump thắng cử?

Bầu cử Mỹ có thể rất quan trọng đối với Ukraine

Chắc hẳn ai cũng đã nghe về những phát ngôn gần đây của Donald Trump về việc muốn rút khỏi NATO hoặc thậm chí gián tiếp khuyến khích Nga tấn công các nước không có đủ vũ trang. Tuy nhiên, đối với hầu hết các nước châu Âu, đây không phải là vấn đề nghiêm trọng. Ba Lan là nước chi tiêu cho quốc phòng cao nhất trên tổng sản phẩm quốc nội (GDP) trong toàn NATO, thậm chí còn cao hơn cả Ukraine. Đức và Pháp cũng nằm trong nhóm các nước chi hơn 2% GDP cho quốc phòng. Dù vậy, ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu không mạnh như vẻ bề ngoài. Việc cung cấp vũ khí từ châu Âu sang Ukraine vẫn chưa đủ, dẫn đến việc Ukraine tập trung nhiều hơn vào sản xuất trong nước.

Trở lại với Trump, không chỉ tình hình ở châu Âu bị đe dọa mà cả châu Á và Trung Đông cũng gặp rủi ro. Rất có thể, chúng ta sẽ phải đối mặt với một cuộc chiến tranh thương mại khác, có khả năng leo thang thành xung đột lớn hơn. Mặt khác, Trump có thể tập trung vào Trung Đông bằng quân sự, điều này cũng có thể dẫn đến biến động đáng kể trên thị trường hàng hóa năng lượng. Mặc dù chiến thắng của Trump có thể mang lại lợi ích cho người dân Mỹ hoặc các công ty Mỹ về thuế (tương tự như năm 2016), nhưng hậu quả của những hành động khác có thể thảm khốc hơn.

XTB Research Department