7 popularnych błędów popełnianych przez inwestorów

Czas czytania: 12 minut(y)
illustration of upcoming business problem metaphor with falling domino hitting stacks of coins.
Źródło: Adobe Stock Photos
Inwestowanie nie jest łatwe, ale znajomość podstawowych błędów popełnianych przez inwestorów zdecydowanie ułatwia poruszanie się po rynku. Brak wiedzy, odpowiedniego planu czy przygotowania może prowadzić do strat. Jak tego uniknąć? Jakie są podstawowe zasady inwestowania? Tego dowiesz się dzięki lekturze naszego artykułu.

Inwestowanie może być skutecznym sposobem na pomnażanie majątku, ale nieodłącznie wiąże się ono z podejmowaniem ryzyka przez inwestora. Zrozumienie typowych błędów popełnianych w inwestowaniu może pomóc inwestorom w podejmowaniu bardziej świadomych decyzji i uniknięciu kosztownych pomyłek. W tym artykule omawiamy siedem najczęstszych błędów popełnianych przez inwestorów oraz podpowiadamy jak ich unikać. 

Kluczowe wnioski

  • Skuteczne inwestowanie wymaga wiedzy, dyscypliny i świadomości najczęstszych błędów.
  • Rozpoznanie i zrozumienie błędów poznawczych pozwala podejmować bardziej racjonalne decyzje.
  • Błędy inwestycyjne popełniają wszyscy – nawet legendy świata finansów, takie jak Warren Buffett, George Soros czy Stanley Druckenmiller.
  • Do najczęstszych błędów należą: brak odpowiedniej analizy i przygotowania do inwestowania oraz brak dywersyfikacji.
  • Nauka na błędach (własnych i cudzych), zrozumienie cykli rynkowych i błędów poznawczych może znacząco poprawić wyniki inwestycyjne.

7 popularnych błędów inwestycyjnych, których warto unikać

A human trying to stop falling dominoes, symbolizing a way to solve problems.
Źródło: Adobe Stock Photos

Na rynkach finansowych powtarzane są wciąż te same błędy – popełniają je nie tylko początkujący, ale również doświadczeni uczestnicy rynku. Świadomy ryzyka inwestor powinien wiedzieć, że choć w teorii inwestowanie może wydawać się proste - w praktyce wcale tak nie jest. Uczestnicy rynku mogą być narażeni na błędy poznawcze, a brak odpowiedniego przygotowania (także teoretycznego) może prowadzić do kosztownych błędów. Czego więc unikać w trakcie inwestowania? Poniżej przedstawiamy subiektywną listę 7 najpopularniejszych błędów popełnianych przez inwestorów oraz tłumaczymy, jak unikać ich popełniania.

1. Brak rzetelnego przygotowania

Opis: Inwestowanie bez odpowiedniej wiedzy przypomina hazard. Wiele osób lokuje pieniądze w akcje, obligacje czy inne aktywa opierając się na zasłyszanych opiniach lub “dobrych radach” znajomych. W efekcie inwestorzy często kupują akcje spółek, które - choć popularne wśród spekulantów - nie posiadają zdrowych fundamentów. Brak odpowiedniej edukacji rynkowej nierzadko kończy się również sprzedażą w najmniej odpowiednim momencie.

Rozwiązanie: Najlepszą inwestycją jest inwestycja w odpowiednią wiedzę. Zaznajom się z zasadami funkcjonowania rynków finansowych i regularnie pogłębiaj swoją wiedzę. Przed podjęciem decyzji o inwestycji - przeprowadź dokładną analizę waloru, który zamierzasz kupić. Śledź wiadomości rynkowe, a wszelkie opinie - również wykwalifikowanych analityków - konfrontuj z własnymi. 

2. Uleganie emocjom

Opis: Każdy z nas jest człowiekiem, jednak kierowanie się emocjami – strachem czy chciwością – często prowadzi do kupowania “na górce” i sprzedawania “w dołku”. Szczególnie widoczne jest to podczas baniek spekulacyjnych, gdy inwestorzy akceptują rekordowe wyceny, lub w czasie paniki na rynku, gdy wyprzedają aktywa ze stratą nie bacząc na ich rzeczywistą wartość.

Rozwiązanie: Stwórz przemyślaną strategię inwestycyjną i trzymaj się jej niezależnie od sytuacji na rynku czy emocji, które odczuwasz - te rzadko są dobrym doradcą. Poznaj historię baniek i krachów rynkowych – zrozumienie ich natury pomoże Ci zachować spokój w okresach podwyższonej zmienności. Warto też czytać relacje i wspomnienia doświadczonych inwestorów, którzy przeszli przez takie wydarzenia – ich wiedza może być bezcenna.

3. Nieadekwatna dywersyfikacja lub jej brak

Opis: Lokowanie wszystkich środków w jedno aktywo lub instrumenty o wysokim współczynniku korelacji zwiększa ogólne ryzyko inwestycji. Z drugiej strony, nadmierna dywersyfikacja portfela inwestycyjnego również może szkodzić gdy słabiej radzące sobie komponenty portfela tłumią zyski z naprawdę udanych inwestycji.

Rozwiązanie: Rozdziel swój kapitał pomiędzy różne klasy aktywów, branże i regiony geograficzne. Szukaj aktywów o niskim lub zerowym współczynniku korelacji – to prosty sposób na zmniejszenie wrażliwości portfela na zmienne warunki rynkowe.

4. Próbowanie „wyczucia rynku”

Opis: Próby przewidywania momentów pojawienia się szczytów i dołków na wykresie rzadko kończą się sukcesem. Częściej działanie takie doprowadza do wejścia w nieprzemyślaną pozycję, która skazana jest na porażkę.

Rozwiązanie: Skup się na długoterminowym podejściu do inwestowania i nie próbuj spekulować na krótkoterminowych ruchach ceny, ponieważ takie podejście wymaga dużej wiedzy, ogromnego doświadczenia i odporności psychicznej. Systematyczne inwestowanie nawet niewielkich kwot w długim horyzoncie czasowym ma udokumentowaną skuteczność.

5. Ignorowanie opłat i kosztów

Opis: Wysokie prowizje i opłaty mogą z czasem mocno ograniczyć zyski. Każdy aktywny inwestor powinien brać pod uwagę koszty transakcyjne czy utrzymania pozycji – szczególnie tych lewarowanych.

Rozwiązanie: Zwracaj uwagę na opłaty za zarządzanie, prowizje oraz inne koszty. Jeśli inwestujesz długoterminowo, wybieraj niskokosztowe instrumenty – jak akcje czy fundusze ETF z niskim wskaźnikiem kosztów całkowitych (TER).

6. Bazowanie na przeszłych wynikach

Opis: Inwestowanie w aktywa, które ostatnio notowały dobre wyniki, często prowadzi do kupna po zbyt wysokich cenach. Inwestorzy zbyt często kierują się historycznymi wynikami zakładając, że powtórzą się one w przyszłości – co bywa bardzo mylne.

Rozwiązanie: Opieraj decyzje inwestycyjne na własnej analizie i danych fundamentalnych - nie sugeruj się przeszłymi wynikami. Historia lubi się powtarzać, ale wyciąganie z niej nadmiernych wniosków na przyszłość może świadczyć o braku wiedzy – a czasem nawet o zbytniej pewności siebie.

7. Brak odpowiedniej strategii

Opis: Inwestowanie bez jasno określonego planu prowadzi do chaotycznych i emocjonalnych decyzji. Nawet wybitni inwestorzy, jak Howard Marks, twierdzą, że każdy powinien mieć swój własny „kompas inwestycyjny” – zbiór zasad, którymi kieruje się przy podejmowaniu decyzji rynkowych.

Rozwiązanie: Stwórz przejrzysty plan inwestycyjny, określ swoje cele, horyzont czasowy i poziom akceptowanego ryzyka. Miej na uwadze własne preferencje, ograniczenia oraz skłonność do podejmowania ryzyka i na tej podstawie dostosuj aktywa oraz rynki na których będziesz inwestować.

graph with Nvidia and Cisco chart prices
 

Wykres powyżej pokazuje notowania spółki Nvidia w okresie od 1 czerwca 2016 do 19 czerwca 2024 roku, oraz spółki Cisco – od 19 marca 1992 do 19 czerwca 2024. Jak widać, podczas bańki internetowej na przełomie lat 90. i 2000. inwestorzy masowo kupowali akcje Cisco, firmy produkującej routery i inny sprzęt sieciowy, niezbędny dla tysięcy firm i użytkowników indywidualnych. W końcu jednak euforia doprowadziła do znacznego przewartościowania walorów spółki – a mimo dalszego rozwoju biznesu, kurs akcji Cisco znacząco spadł po pęknięciu bańki internetowej. Warto pamiętać, że mimo pozorów podobieństw, wyników nie należy ekstrapolować – to, że Nvidia rozwija się podobnie do Cisco z początku wieku, nie oznacza, że akcje producenta chipów czeka taki sam los. Przyszłość pokaże, czy inwestorzy z lat 2023–2024 powtórzyli błędy z okresu 1998–2000. Ponownie warto przypomnieć, że wyniki osiągnięte w przeszłości nie stanowią pewnego wskaźnika na przyszłość. Źródło: XTB Research, Bloomberg Finance L.P.

Błędy poznawcze w inwestowaniu

A man navigating a maze, illuminated by light, set against a blue background, symbolizing a journey of discovery and solving problems
Źródło: Adobe Stock Photos

Psychologia inwestowania – czyli tzw. finanse behawioralne – to dziedzina, która pomaga inwestorom podejmować lepsze decyzje w warunkach niepewności. Łączy elementy psychologii i ekonomii, pokazując, jak emocje i błędy poznawcze wpływają na decyzje inwestycyjne – zarówno indywidualnych inwestorów, jak i profesjonalnych zarządzających.

  • Błędy poznawcze to “odchylenia” od racjonalnego myślenia. Często działają na poziomie podświadomym i zniekształcają sposób przetwarzania informacji, co może prowadzić do podejmowania nieracjonalnych decyzji i poważnych strat finansowych. Pojęcie to zostało szeroko opisane przez Amosa Tversky’ego i Daniela Kahnemana – ich badania to fundament zrozumienia psychologii inwestora.
  • Wśród ich dokonań warto wyróżnić tzw. teorię perspektywy (Prospect Theory), która zrewolucjonizowała spojrzenie na proces podejmowania decyzji ekonomicznych. Wskazuje ona, że inwestorzy nie zawsze są racjonalni – wręcz przeciwnie, często działają pod wpływem lęku przed stratą i nadmiernego przywiązania do posiadanych aktywów.
  • Aby ograniczyć wpływ błędów poznawczych, warto wdrażać strategie zarządzania ryzykiem, ustalać z góry zasady działania oraz korzystać z zewnętrznego wsparcia i rozliczalności w procesie inwestycyjnym.

Emocjonalne decyzje inwestycyjne

Każdy inwestor zmaga się z wewnętrznym konfliktem między racjonalną analizą tego co obserwuje na ekranie a emocjonalnym podejściem do inwestycji. Utrzymanie zrównoważonego, zdywersyfikowanego portfela inwestycyjnego to klucz do ograniczania ryzyka i neutralizowania emocjonalnych reakcji – zwłaszcza chciwości i strachu.

  • Współczesne technologie, takie jak sztuczna inteligencja, mogą działać jako narzędzie wspierające racjonalność – pomagając budować portfele zgodne z teorią nowoczesnego portfela (Modern Portfolio Theory), która dąży do optymalnego stosunku zysku do ryzyka.
  • Największym wyzwaniem jest umiejętność łączenia emocjonalnej odporności z chłodną analizą – tak, by decyzje inwestycyjne były oparte nie tylko na danych, ale i na wewnętrznej samokontroli. Innymi słowy - emocje nie zawsze szkodzą w procesie inwestowania. Kluczem do sukcesu rynkowego jest jednak niedopuszczenie do sytuacji, w której to emocje - a nie zdrowy rozsądek i dokładna analiza sytuacji - odpowiadały za decyzje podejmowane przez inwestora.

Teoria perspektywy i awersja do strat

Teoria perspektywy ujawnia trzy kluczowe zachowania inwestorów:

  • Silna potrzeba unikania strat – inwestorzy w większym stopniu boją się straty niż cieszą się z potencjalnych zysków tej samej wielkości.
  • Awersja do straty – naturalna skłonność, by unikać ryzyka, nawet kosztem potencjalnych korzyści.
  • Efekt posiadania (ang. endowment effect) – tendencja do nadmiernego przywiązania do już posiadanych aktywów, nawet gdy pojawiają się lepsze okazje na rynku.

W praktyce wielu inwestorów trzyma aktywa, które mocno straciły na wartości – licząc, że „jeszcze się odbiją”, ale jednocześnie nie potrafią utrzymać pozycji, która już przynosi spory zysk, bo chcą go jak najszybciej „zrealizować”. Zrozumienie własnych błędów poznawczych może pomóc w przeanalizowaniu własnych zachowań rynkowych i udzieleniu sobie odpowiedzi na kluczowe pytania: dlaczego sprzedaję? Dlaczego kupuję? Czym się kieruję?

10 porad, jak unikać błędów inwestycyjnych

A person stands on a road, gazing at 2 white arrows directing traffic to the left and right, symbolising decision-making
Źródło: Adobe Stock Photos

Istnieje kilka uniwersalnych zasad, które mogą pomóc każdemu inwestorowi w osiągnięciu zakładanych celów finansowych. Choć żadna z nich nie gwarantuje sukcesu, to konsekwentne unikanie typowych błędów inwestycyjnych, zdobywanie wiedzy oraz umiejętne zarządzanie ryzykiem mogą znacząco poprawić wyniki portfela.

1. Opracuj dopasowany plan inwestycyjny 

Przemyślany plan inwestycyjny to Twoja finansowa mapa drogowa. Pomaga podejmować świadome decyzje i trzymać się długoterminowych celów – niezależnie od zawirowań rynkowych. Plan powinien uwzględniać Twoje silne i słabe strony, poziom tolerancji na ryzyko, horyzont czasowy oraz konkretne cele (np. emerytura, zakup mieszkania, edukacja dzieci).

Wskazówka: Regularnie przeglądaj i aktualizuj plan, gdy zmienia się Twoja sytuacja życiowa – ale unikaj wprowadzania zmian pod wpływem chwilowych trendów rynkowych.

2. Dywersyfikuj swoje inwestycje

Dywersyfikacja polega na podziale inwestycji pomiędzy różne klasy aktywów (akcje, obligacje, nieruchomości itp.), sektory lub regiony świata. Ogranicza ogólny poziom ryzyka i pomaga uzyskać bardziej stabilne stopy zwrotu w długim terminie.

Wskazówka: Wybieraj fundusze ETF dające szeroką ekspozycję rynkową – to prosty sposób na efektywną dywersyfikację bez potrzeby analizowania i dobierania pojedynczych spółek do portfela.

3. Ćwicz dyscyplinę i cierpliwość

Skuteczne inwestowanie wymaga konsekwencji i wytrwałości. Nawet w czasie spadków na rynku nie należy zbyt pochopnie zmieniać strategii. Emocje takie jak panika, chciwość czy euforia, często prowadzą do strat.

Wskazówka: Ustal daty przeglądów portfela – np. raz do roku – zamiast codziennie śledzić wykresy. W ten sposób ograniczysz ryzyko podjęcia impulsywnych decyzji.

4. Nie próbuj przewidywać przyszłości

Próby wyczucia idealnego momentu wejścia lub wyjścia z inwestycji rzadko kończą się sukcesem – nawet w przypadku profesjonalistów. Wystarczy przegapić kilka najlepszych dni na rynku, by znacząco obniżyć długoterminową stopę zwrotu.

Wskazówka: Zastosuj strategię uśredniania ceny zakupu (ang. dollar-cost averaging), czyli regularnie inwestuj nawet niewielkie kwoty – niezależnie od aktualnej sytuacji rynkowej.

5. Analizuj przed podjęciem decyzji o inwestycji

Inwestuj wyłącznie w oparciu o solidną analizę. Zwracaj uwagę na kondycję finansową spółki, jej przewagi konkurencyjne i perspektywy wzrostu. Unikaj decyzji pod wpływem nagłówków z mediów społecznościowych lub rekomendacji z forów internetowych.

Wskazówka: Korzystaj z rzetelnych źródeł takich jak sprawozdania finansowe, raporty analityków oraz niezależnych platform analitycznych.

6. Miej realistyczne oczekiwania i cele

Zbyt wygórowane oczekiwania co do stóp zwrotu mogą prowadzić do rozczarowania i podejmowania ryzykownych decyzji. Historycznie, średni roczny zysk z inwestycji w akcje wynosi ok. 7–10% – z uwzględnieniem okresów spadkowych.

Wskazówka: Porównuj wyniki portfela do realistycznych punktów odniesienia – a nie do subiektywnie dobranych stóp zwrotu.

7. Kontroluj emocje

Inwestowanie pod wpływem emocji często kończy się kupowaniem “na górce” i sprzedawaniem “w dołku”. Pamiętaj, że rynki są cykliczne, a zmienność to coś normalnego.

Wskazówka: Zanim podejmiesz decyzję w okresie dużych wahań, zrób sobie przerwę – np. przejdź się lub weź kilka głębokich oddechów. To pomaga odzyskać chłodne spojrzenie na rynek.

8. Skup się na fundamentach, nie na szumie informacyjnym

Codzienne wiadomości finansowe i wahania kursów mogą odciągać uwagę od Twoich celów. Większość krótkoterminowych ruchów nie ma nic wspólnego z realną wartością spółek.

Wskazówka: Ogranicz śledzenie wiadomości do kwartalnych lub rocznych przeglądów inwestycji – pomoże to utrzymać długoterminową perspektywę.

9. Regularnie równoważ portfel

Rebalansowanie polega na przywróceniu proporcji aktywów w portfelu do założonych poziomów. Pomaga to sprzedawać aktywa, które już sporo zarobiły, i kupować te, które są przecenione – bez łamania zasad strategii.

Wskazówka: Ustal konkretny moment na rebalansowanie – np. raz do roku lub gdy alokacja odbiega o więcej niż 5% od założeń.

10. Nie poprzestawaj w zdobywaniu wiedzy na temat inwestowania

Rynki się zmieniają, a inwestowanie to proces nieustannego doskonalenia. Im większa wiedza, tym większe prawdopodobieństwo podejmowania trafnych decyzji.

Wskazówka: Czytaj książki o inwestowaniu, uczestnicz w webinarach, korzystaj z wiarygodnych źródeł edukacyjnych. Edukacja to Twoje najważniejsze aktywo.

Podsumowanie

Inwestowanie to skuteczna droga do budowania majątku, ale wymaga wiedzy, dyscypliny i unikania typowych błędów popełnianych przez inwestorów. Trzeba też pamiętać, że ryzyko jest nieodłącznym elementem rynków finansowych – bo przyszłość zawsze pozostaje nieznana. Dlatego edukacja, zrozumienie cykli rynkowych oraz świadomość własnych błędów poznawczych mogą być kluczem do sukcesu rynkowego.

Uzyskaj dostęp do platformy w ciągu kilku chwil

Otwórz konto

FAQ

Najczęściej to brak odpowiedniej analizy – inwestorzy lokują pieniądze bez zrozumienia, w co inwestują. Częstym błędem jest też podejmowanie decyzji wyłącznie na podstawie wyników historycznych, które nie gwarantują przyszłych rezultatów.

Stwórz i konsekwentnie realizuj założoną strategię inwestycyjną – niezależnie od sytuacji rynkowej. Pamiętaj, że emocje są częścią natury ludzkiej. Strach, euforia i panika były, są i będą częścią zarówno Twojego życia jak i procesu inwestycyjnego – ale można ograniczyć ich wpływ, działając zgodnie z planem.

Dywersyfikacja ogranicza ogólny poziom ryzyka portfela inwestycyjnego. Uwaga: zła dywersyfikacja – np. kupno 8 spółek technologicznych – daje jedynie pozorną ochronę. W rzeczywistości to koncentracja w jednym sektorze. Jak radzi Ray Dalio, warto łączyć aktywa nieskorelowane, które mogą przynieść wyższe zyski przy mniejszym ryzyku.

Błędy poznawcze zniekształcają proces podejmowania decyzji, prowadząc do nieprzemyślanych i często stratnych inwestycji. Aby je zrozumieć, warto sięgnąć po literaturę o psychologii inwestowania i – co równie ważne – analizować własne zachowania i reakcje na rynku.

Ta publikacja handlowa jest informacyjna i edukacyjna. Nie jest rekomendacją inwestycyjną ani informacją rekomendującą lub sugerującą strategię inwestycyjną. W materiale nie sugerujemy żadnej strategii inwestycyjnej ani nie świadczymy usługi doradztwa inwestycyjnego. Materiał nie uwzględnia indywidualnej sytuacji finansowej, potrzeb i celów inwestycyjnych klienta. Nie jest też ofertą sprzedaży ani subskrypcji. Nie jest zaproszeniem do nabycia, reklamą ani promocją jakichkolwiek instrumentów finansowych. Publikację handlową przygotowaliśmy starannie i obiektywnie. Przedstawiamy stan faktyczny znany autorom w chwili tworzenia dokumentu. Nie umieszczamy w nim żadnych elementów oceniających. Informacje i badania oparte na historycznych danych lub wynikach oraz prognozy nie stanowią pewnego wskaźnika na przyszłość. Nie odpowiadamy za Twoje działania lub zaniechania, zwłaszcza za to, że zdecydujesz się nabyć lub zbyć instrumenty finansowe na podstawie informacji z tej publikacji handlowej. Nie odpowiadamy też za szkody, które mogą wynikać z bezpośredniego czy też pośredniego wykorzystania tych informacji. Inwestowanie jest ryzykowne. Inwestuj odpowiedzialnie.

Dołącz do ponad 1 600 000 inwestorów z całego świata