Mỹ có đang sao chép Trung Quốc? Chính phủ nắm cổ phần tại Intel, MP Materials và nhiều công ty khác.

Trong những tháng gần đây, Hoa Kỳ đã đầu tư vào một loạt doanh nghiệp được xem là chiến lược và quan trọng bậc nhất của đất nước, nhằm đảm bảo rằng họ có thể tự sản xuất chất bán dẫn, khai thác đất hiếm và luyện thép trong nước mà không phải phụ thuộc vào nước khác.

Điểm nổi bật trong chính sách mới là chính quyền Trump đã biến các chương trình viện trợ và cho vay thành những sáng kiến mà trong đó, chính phủ sẽ nắm giữ cổ phần trong các doanh nghiệp được hỗ trợ. Trước đây, Mỹ cũng từng áp dụng biện pháp tương tự trong các gói giải cứu tài chính, nhưng khi đó chính phủ luôn khẳng định mục tiêu của mình là chỉ nắm giữ cổ phần trong thời gian ngắn nhất có thể.

Một bước ngoặt chính trị

Chính sách của Trump đánh dấu một sự thay đổi lớn so với lập trường của Hoa Kỳ trong những năm gần đây, khi chính phủ bắt đầu tác động trực tiếp đến lợi nhuận doanh nghiệp và quá trình ra quyết định — làm dấy lên nghi ngại về niềm tin thị trường vào nước Mỹ, một nền tảng quan trọng đối với sự tin tưởng của nhà đầu tư toàn cầu. Giới chỉ trích cho rằng Hoa Kỳ hiện đang mô phỏng các hệ thống tài chính mà nước này từng lên án, chẳng hạn như Trung Quốc — nơi 71% trong số 500 doanh nghiệp lớn nhất thuộc sở hữu nhà nước, hoặc Nhật Bản, nơi ngân hàng trung ương là cổ đông lớn nhất của tất cả các công ty niêm yết. Tuy nhiên, vẫn có những khác biệt đáng chú ý. Ở Trung Quốc, phần lớn hoạt động đầu tư và hỗ trợ doanh nghiệp diễn ra ở cấp tỉnh, mặc dù chính phủ trung ương cũng cung cấp các khoản trợ cấp và chương trình R&D. Mỗi tỉnh lại hỗ trợ các công ty khác nhau, đặc biệt trong lĩnh vực xe điện, và chiến lược này đã thúc đẩy tính cạnh tranh cao bằng cách phân bổ đầu tư cho nhiều doanh nghiệp thay vì chỉ một số ít.

Những người ủng hộ chính sách này cho rằng đây là một cách để bảo vệ tương lai của quốc gia, đảm bảo rằng các ngành công nghiệp then chốt như chất bán dẫn, năng lượng và thép vẫn nằm trong quyền kiểm soát của Hoa Kỳ — một yếu tố quan trọng trong bối cảnh Trung Quốc đang thống trị các vật liệu chiến lược như đất hiếm.

Tuy nhiên, cũng có những rủi ro đáng kể. Một trong số đó là sự gia tăng kiểm soát của nhà nước đối với khu vực tư nhân, điều này có thể chuyển hướng nguồn lực đến các doanh nghiệp được ưu ái về chính trị nhưng kém hiệu quả, làm suy yếu cạnh tranh và đổi mới dài hạn. Ngoài ra, khi chính phủ trở thành cổ đông, họ cũng sẽ chịu tác động từ các quyết định của doanh nghiệp, điều này có thể tạo ra xung đột chính trị hoặc gây áp lực can thiệp vào hoạt động quản trị. Trên bình diện toàn cầu, sự thay đổi này có thể làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư quốc tế vào mô hình kinh tế thị trường tự do của Hoa Kỳ — vốn trong nhiều thập kỷ qua đã được xem là chuẩn mực của chủ nghĩa tư bản toàn cầu.

Những công ty mà chính phủ Hoa Kỳ đã đầu tư

Trong những tháng gần đây, chính phủ Mỹ đã đầu tư vào nhiều công ty thuộc các lĩnh vực khác nhau, bao gồm công nghệ và khai khoáng.

Intel (10%)

Những năm gần đây không phải là giai đoạn thành công nhất của Intel. Năm 2007, công ty đã từ chối sản xuất chip cho iPhone — một sai lầm chiến lược lớn. Vào giữa những năm 2000, Intel cũng không đầu tư vào công nghệ in thạch bản cực tím EUV, công nghệ tiên tiến hiện được TSMC sử dụng để sản xuất các chip tinh vi nhất thế giới. Trong hai năm gần đây, Intel đang cố gắng bắt kịp, nhưng nghi ngờ về khả năng thành công thực sự của hãng vẫn còn tồn tại trong ngành.

Khoản đầu tư của chính phủ Mỹ vào Intel là một phần trong chương trình đầy tham vọng nhằm khôi phục năng lực sản xuất chất bán dẫn tiên tiến trong nước. Chính quyền Trump đã đàm phán khoản đầu tư 8,9 tỷ USD dưới hình thức cổ phần vào tháng 8, tương đương 10% quyền sở hữu tại thời điểm đó.

Khoản đầu tư này được tài trợ từ các khoản hỗ trợ thuộc Đạo luật CHIPS, nhằm mở rộng và hiện đại hóa các nhà máy của Intel tại Arizona, Ohio, New Mexico và Oregon. Các cơ sở này sẽ sản xuất chip thế hệ mới phục vụ quốc phòng, trí tuệ nhân tạo và ô tô.

Mục tiêu là đảm bảo chủ quyền công nghệ của Hoa Kỳ và giảm phụ thuộc vào châu Á — đặc biệt là Đài Loan — trong lĩnh vực sản xuất chip, một thành phần thiết yếu của nền kinh tế hiện đại. Thông qua khoản đầu tư này, Washington muốn củng cố chuỗi cung ứng ổn định và duy trì vị thế dẫn đầu đổi mới so với Trung Quốc.

MP Materials (15%)

MP Materials nằm ở trung tâm của nỗ lực tái thiết chuỗi cung ứng đất hiếm trong nước — yếu tố thiết yếu cho động cơ điện, tua-bin gió và hệ thống quốc phòng. Vào tháng 7 năm 2025, Bộ Quốc phòng Mỹ đã đồng ý đầu tư 400 triệu USD vào cổ phiếu ưu đãi chuyển đổi của MP Materials, cùng với quyền chọn mua bổ sung (warrants).
Giá chuyển đổi ban đầu được đặt ở mức 30,03 USD/cổ phiếu, mang lại cho chính phủ khả năng nắm giữ 15% cổ phần khi chuyển đổi.

Khoản đầu tư này được triển khai thông qua kết hợp giữa tài trợ, cho vay và mua cổ phần chiến lược để mở rộng mỏ Mountain Pass ở California — mỏ đất hiếm quy mô lớn duy nhất tại Bắc Mỹ — và xây dựng nhà máy xử lý nam châm tại Texas. Mục tiêu địa chiến lược là giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, quốc gia kiểm soát hơn 80% công suất tinh luyện đất hiếm toàn cầu.

Lithium (10%)

Dự án Thacker Pass, do Lithium Americas điều hành tại Nevada, đã nhận được sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ Mỹ trong khuôn khổ chính sách chuyển đổi năng lượng. Bộ Năng lượng Hoa Kỳ (DOE) đã tái cấu trúc khoản vay của dự án và bao gồm quyền chọn (warrants) cho phép chính phủ sở hữu 5% cổ phần của Lithium Americas và 5% quyền lợi kinh tế trong liên doanh với General Motors, với giá thực hiện danh nghĩa.

Đây không phải là khoản mua cổ phần trực tiếp bằng tiền mặt, nhưng mang lại quyền sở hữu kinh tế khi các quyền chọn được thực hiện như một phần của gói bảo lãnh khoản vay.

Mục tiêu chính của chính phủ là đảm bảo nguồn cung lithium trong nước — một khoáng sản thiết yếu cho pin xe điện và lưu trữ năng lượng. Washington muốn giảm phụ thuộc vào các nhà cung cấp nước ngoài, đặc biệt là Trung Quốc và Nam Mỹ, đồng thời xây dựng chuỗi giá trị quốc gia từ khai thác đến sản xuất tế bào pin.

Trilogy Metals (10%)

Trilogy Metals đã trở thành tâm điểm trong chính sách khoáng sản chiến lược của Hoa Kỳ. Vài tuần trước, công ty đã nhận được khoản đầu tư 17,8 triệu USD từ chính phủ nhằm phát triển Dự án Ambler Access — một khu khai thác chiến lược chứa đồng, kẽm và cobalt tại Alaska. Giao dịch này được cấu trúc dưới dạng cổ phiếu phổ thông và quyền chọn mua, với mục tiêu chính phủ nắm giữ 10% cổ phần (và thêm 7,5% thông qua warrants) khi các điều kiện được đáp ứng.

Khoản đầu tư này nhằm tăng cường nguồn cung nội địa của các kim loại thiết yếu cho quá trình điện khí hóa, quốc phòng và sản xuất tiên tiến. Đồng và cobalt là các vật liệu vô cùng quan trọng đối với lưới điện, pin và công nghệ quân sự, khiến việc phát triển khu Ambler trở thành ưu tiên chiến lược của chính quyền Mỹ.

Nippon Steel (golden share)

Trường hợp này diễn ra ngược lại: Nippon Steel của Nhật Bản đã đề xuất mua lại U.S. Steel, một biểu tượng của ngành công nghiệp Mỹ. Mặc dù đây là khoản đầu tư nước ngoài, chính phủ Mỹ đã trực tiếp can thiệp thông qua CFIUS (Ủy ban Đầu tư Nước ngoài tại Hoa Kỳ) để giám sát và điều kiện hóa giao dịch.

Năm 2025, Nhà Trắng đã phê duyệt thỏa thuận trong khuôn khổ một thỏa thuận an ninh quốc gia bao gồm một điều khoản then chốt: tạo ra một “cổ phần vàng” do chính phủ Hoa Kỳ nắm giữ. Cổ phần đặc biệt này, được Bộ Tài chính kiểm soát, không mang quyền lợi kinh tế, nhưng trao cho chính phủ quyền phủ quyết đối với các quyết định ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, chẳng hạn như bán nhà máy hoặc chuyển giao công nghệ nhạy cảm.

Thông qua cơ chế này, Washington đảm bảo rằng sản xuất thép chiến lược vẫn được giám sát trong nước, cân bằng giữa sự cởi mở với đầu tư nước ngoài và kiểm soát an ninh nội địa. Động cơ chính của sự can thiệp này không phải tài chính mà là chiến lược: nhằm bảo vệ an ninh công nghiệp và việc làm trong nước, đảm bảo các khoản đầu tư nước ngoài phù hợp với lợi ích quốc gia.

Một kỷ nguyên mới của “chủ nghĩa tư bản chiến lược”

Quốc gia từng đặt niềm tin tuyệt đối vào sức mạnh của thị trường nay đã quyết định củng cố nền tảng công nghiệp của mình bằng vai trò chủ động hơn của nhà nước. Các khoản đầu tư vào Intel hay MP Materials được mô tả như một nhu cầu chiến lược — một cách để bảo vệ các lĩnh vực trọng yếu trong môi trường toàn cầu ngày càng cạnh tranh. Thách thức hiện nay là duy trì sự cân bằng giữa an ninh quốc gia, hiệu quả kinh tế và niềm tin nhà đầu tư, mà không đánh mất những yếu tố đã làm nên sức mạnh của nền kinh tế Hoa Kỳ — sự sáng tạo và niềm tin.